Vergi Nedir? Vergi Türleri Nelerdir?

Satın alımlar sırasında vergi dahil ödeme yapılır ve alıcı olsalar bile vatandaşların vergi ödemesi gerekir. Ticaret mensupları ise söz konusu satışların diğer tarafı olarak farklı vergilendirmelere tabidir ve düzenli şekilde yapmaları gereken ödemeler söz konusudur. Bu bağlamda “vergi nedir ve ne şekilde ödenmelidir?” gibi konularda bilgi edinmeleri önem taşır.

Vergi; devletlerin, vatandaşlarından ve şirketlerden yasayla belirtilen şekline uygun olarak kamu hizmetleri karşılığında topladığı ücrettir. Bu ödemeler kamu kurumlarında sunulan hizmetlerin karşılanması ve döngüsel olarak devlet hizmetlerinin işlemesi için talep edilir. 

Dolayısıyla devlet bütçelerinin temel esası vatandaşların yaptığı vergilere dayalıdır. Bu vergilendirme için gereken detay ve cezai yaptırımlar yasa yoluyla beyan edilir. Devlet kurumları bu yasa haricinde hiçbir şekilde vergi ödemesi talep edemez veya ödeme alamaz. Zorunlu vergi uygulamaları aynı zamanda kendi içinde bir hiyerarşiye sahiptir.  

Ülkemizde uygulanan vergi ödeme zorunluluğunda temel esaslardan biri gelir seviyesiyle orantılı vergilendirmedir. Yani mükellefler sahip oldukları gelir hacmine bağlı olarak vergi ödemesi yapar. Bu durumda kişi ve kurum ödemeleri arasında olduğu gibi bu kategorilerin kendi içinde de oran farkları vardır. Mükellefiyet zorunlu olmakla birlikte, mükellefler beyan esaslı ödeme yapar. Yani gelir elde eden kişi ve kurumların aynı zamanda beyanda bulunarak vergiye tabi olan gelirlerini kamuya bildirmesi gerekir.   

“Vergi türleri nelerdir?” sorusuna yanıt arayan mükellefler için incelenmesi gereken pek çok başlık bulunur. Çünkü vergilendirme sisteminde farklı çalışma ve tüketim alanlarına yönelik kategoriler mevcuttur. 

Bu bağlamda ülkemizde alınan vergiler tür bakımından şu şekilde sıralanabilir: 

• Emlak vergisi 
• Gelir vergisi 
• Motorlu taşıtlar vergisi 
• Damga vergisi 
• Katma değer vergisi 
• Özel tüketim vergisi 
• Kurumlar vergisi 

Vergi türleri arasında olduğu düşünülen ve düzenli şekilde yapılan geçici vergi ödemeleri bir vergi türü değildir. Bu karışıklığın yaşanmaması için mükelleflerin bu ayrımı bilmesi önem taşır. 

Geçici vergi ödemesi, uygulanan vergi türlerinin yıl içinde belirli periyotlarla ödenmesi işlemidir. Yani gelir vergisi mükellefleri, dilerse yıllık gelir vergisi ödemelerini yıl içinde belirli periyotlar halinde geçici vergi adı altında yapabilir. 

e-Fatura finansmanı çalışmalarında da kritik konulardan biri vergi türleridir. Çünkü faturalama süreçlerinin tümü vergilendirme başlıklarına hakim olmayı gerektirir.  

Vergi çeşitleri ve mükellefiyet kavramları her vatandaşı ilgilendirir. Ancak kurumsal ve ticari faaliyetler ve gelir odaklı mükellefiyetler için bu kavramlar daha önemlidir. 

Vergi mükellefi olmak; devletin zorunlu vergilendirme sisteminde, vergi ödemesi yapmaktan sorumlu olmak demektir. Bu mükellefiyet bazen ticari veya ayni gelirler yoluyla bazen de ürün - hizmet satın alma yoluyla oluşabilir.   

Vatandaşlar satın alma süreçlerinde KDV ödemeleri başta olmak üzere vergi mükellefidir. Öte yandan ticari faaliyetler ve kurumsal yönetimler için yapılması gereken farklı vergilendirmeler de farklı mükelleflikler doğmasını sağlar. e-Ticaret yapanların ödemesi gereken vergiler ve diğer vergi mükellefiyetleri ile ilgili bilgi sahibi olmak hem kişiler hem de kurumlar açısından avantaj sağlar.  

Ülkemizde uygulanan vergiler için mükellef olan kişi ve kurumlar da tıpkı vergiler gibi farklı isimlerle adlandırılır. Bu bağlamda mükellefler kendi içinde tam mükellef ve dar mükellef olarak ikiye ayrılır. Tam mükellef olmanın şartları şu şekilde sıralanabilir: 

• Türkiye Cumhuriyeti’nde ikamet etmek 
• Resmi daire ya da kamu özel iş birlikli kuruluşlara bağlı olan ancak yabancı memleketlerde ikamet eden Türk vatandaşları (Konsolosluk, elçilik vb.) 
• Takvim yılına oranla altı aydan fazla süre Türkiye Cumhuriyeti’nde ikamet edenler 
• Türkiye dışındaki ülkelerde çeşitli sebeplerle gelir elde edebileceği çalışma ve iratları bulunanlar 

Dar mükellef kavramı ise ülkemizde ikameti bulunmayan gerçek kişileri kapsar. Bu kimseler Türkiye’de elde ettikleri gelirler üzerinden vergilendirilirler. Başka memlekette ikamet ediyorlarsa ve Türk vatandaşlıkları varsa; diğer ülkelerdeki gelirleri vergiye tabi değildir.  

“Gelir vergisi ne zaman ödenir veya vergi türlerinde ödeme süreçleri ne zaman başlar?” gibi sorgular mükelleflerin gündemindedir. Bu nedenle 2023 yılı için de en çok merak edilen konulardan biri bu yıl vergi diliminin başlangıç zamanı olmuştur. 

Hazine ve Maliye Bakanlığından yapılan açıklamaya göre 2023 yılındaki ücret ve gelirler için uygulanacak tarife belirlenmiştir. Bu bağlamda gelir vergisi için ilk dilim 32 bin Türk lirasından 70 bin Türk lirasına çıkarılmıştır. Yani gelir vergisi dilimine giren kazançların taban limiti yükseltilmiştir. Aynı uygulama 2. vergi dilimine girenler için 70 bin Türk lirasından 150 bin Türk lirasına ve üçüncü vergi dilimindekiler için 550 bin Türk lirasına yükseltilmiştir. 

Türkiye Cumhuriyeti’nde kurgulanan vergilendirme sisteminde pek çok vergi türü ve kesinti bulunur. Ancak bazı hallerde bu vergilere ilişkin iade talebi yapılabilir. “Vergi iadesi nedir?” sorusu da mükellefler tarafından sıkça sorulur. 

Ürün ve hizmet alımında ödenen vergilerden biri olan katma değer vergisi iade alınabilen türler arasında sayılabilir. İşletmeler eğer nihai tüketiciye katma değer vergisini yansıtmamışsa ilgili mevzuata göre iade talebinde bulunabilir. İade prosedürünü yerine getiren kurum ve işletmeler, uygun bulunması durumunda vergi iadesini nakdi olarak alabilir. Bazı iade uygulamaları ise vergiden düşme usulü ile yapılır. Yani mükellefi olunan vergilendirmeler için de vergiden düşerek iade yapılabilir. 

Ülkemizdeki vergi türleri arasında en yoğun tahsili yapılan ve en fazla ödenen vergi türü katma değer vergisidir. “KDV nedir?” sorusunun en net yanıtı; yaratılan ürün ve hizmetlerin katma değeri üzerinden mükelleflerin ve tüketicilerin ödediği vergidir. 

Bir ürünün ya da hizmetin alıcısına kadar geçen zaman içinde değer artışı göstermesi katma değer olarak ifade edilir. Katma değer vergileri ürün ve hizmetler arasında farklı oranlara sahiptir. Yani her ürün veya hizmet için aynı oranda KDV uygulaması yapılmaz.  

Katma değer vergisi ödemeleri yapılırken dikkate alınan oranlar ürün ve hizmetlerin bulunduğu kategoriye göre belirlenir. Bu bağlamda %1, %8 ve %18 olmak üzere üç temel katma değer vergisi oranı bulunur. Bu oranların uygulama alanları ise ihtiyaçların önemine bağlı olarak kararlaştırılır. 

Yani bir ürün ya da hizmet hangi boyutta hayati ve değişmez ihtiyaçlar arasında yer alırsa; KDV oranı o kadar düşer. Örneğin; temel gıda ürünlerinde KDV %1 iken hizmet ürünleri ve kullanım gereçleri için KDV %18 olarak hesaplanır. Bu durumda ürün ya da hizmetin yaşamdaki önemi ve ihtiyaç hacmi vergilendirme oranında rol oynar. 

“ÖTV nedir?” sorusuna yanıt arayan mükellefler için yasal sınırlar 4760 sayılı kanun ile belirlenmiştir. Bu bağlamda özel tüketim vergisi, mal ve hizmetler üzerinden alınan ve katma değer vergisinden ayrı olan bir türdür. 

Bu uygulama ilk olarak ihtilal vergisi adı altında başlamış ve sonrasında uyum anlaşmalarıyla 2002 yılında özel tüketim vergisi olarak kanunlaşmıştır. Bazı lüks tüketim ürünleri ve hizmetlerinde, insan sağlığı için zararlı olan ürünlerde, beyaz eşya ve çevreye zararı ispat edilen ürünler için uygulanır. Bazı ürünlerde ise ambalajların zararı baz alınarak ÖTV eklemesi yapılır.  

“Şirket vergi borcu nasıl sorgulanır ve vergi ödemeleri nasıl yapılır?” gibi konuları araştıran yönetimlerde de ticari faaliyetler için bile olsa ÖTV hakkında bilgi sahibi olmak önem taşır. Çünkü ÖTV yalnızca vatandaşların değil, ticari mükelleflerin de üretim sırasında aldığı ürün ve hizmetler üzerinden uygulanabilir. Dolayısıyla kişiler gibi kurumlar da tüketimi oranında ÖTV ödemesi yapmak durumundadır.  

Türkiye’de en sık tahsil edilen ve en fazla mükellefi bulunan vergi türlerinden biri gelir vergisidir. “Gelir vergisi nedir?” sorusu bu sebeple hem vatandaşlar hem de kurum yönetimleri tarafından sıklıkla sorulur. 

Gelir vergisi; gerçek veya kurum özelliği kazanmamış kişilerin, elde ettikleri gelirler üzerinden ödemesi gereken vergidir. Bir takvim yılı içinde elde edilen ticari ve zirai kazançlar, ücret ve maaşlar, gayrimenkul iratları ve menkul sermaye gelirleri için vergilendirme yapılır. Bu ödemeler yıl içerisinde periyotlar halinde veya tek seferde yıllık olarak tahsil edilir. 

Mükellefler açısından vergi türleri sorgusu yapılırken başlıklar arasında dikkatli olmak gerekir. Çünkü bazı isimlendirmeler ayrıca vergi türlerini ifade etmez. “Geçici vergi nedir?” sorusu da bu durumla ilgilidir. Mükellefler bazen geçici vergi uygulamasını da ayrı bir vergi türü zannedebilir. Oysa geçici vergi bir ödeme yöntemidir. 

Yani gerçek usulde vergilendirilen ticari ve şahsi mükellefler; ödemelerini yıllık plan üzerinden yapar. Bu planda ya tek seferde yıllık vergi olarak ödeme yapılır ya da yıl içinde belli periyotlarla ödeme yapmak mümkündür. Mükelleflerin yıl içinde birden fazla periyotla sorumlu olduğu vergiyi yatırması geçici vergi olarak adlandırılır. Yani geçici vergi yöntemiyle kurumlar vergisi veya gelir vergisi ödemek mümkündür.

Araç sahipleri ve araç sahibi olmak isteyenler için önemli soruların başında “motorlu taşıtlar vergisi nedir?” sorusu yer alır. Çünkü araç sahipleri kanun yoluyla MTV ödemekle yükümlü sayılmıştır. 

Yılda iki kez ödenmesi gereken motorlu taşıtlar vergisini gerçek ve tüzel kişiler ödeyebilir. Bir kişinin ya da bir şirketin üzerine kayıtlı olan her araç MTV kapsamındadır. Bu kapsamın içeriği ve oranı kendi içinde farklı uygulamalara tabi olabilir. 

Bazı kişi ve kurumlar için de MTV muafiyeti uygulanabilir. Bu muafiyetler dışında tüm araç sahiplerinin araçlar için belirlenen oranlarda ve yasada belirtildiği şekilde ödeme yapması zorunludur.  

Kurumların ödemekle yükümlü olduğu ve gelir, irat veya sermayeleriyle ilgili kazançlarını kapsayan vergi türüne kurumlar vergisi denir. “Kurumlar vergisi nedir?” sorusuna yanıt arayan mükelleflerin, bu uygulamaya dair detaylara da hakim olması gerekir. Çünkü kurumlar vergisine dair uygulamalar farklı limit ve yükümlülüklere sahiptir. 

Sermaye şirketleri kurum statüsünde kabul edilir ve kurumlar vergisine tabidir. Aynı zamanda kurum kapsamında yasada kabulü yapılmış her iş birliği için de kurumlar vergisi uygulaması yapılır. Şahıs şirketleri için kurumlar vergisi ödenmez. Çünkü şahıs şirketleri, gelir vergisi kapsamında yer alır.   

“Kurumlar vergisi ne zaman ödenir?” sorusu kadar önemli olan bir başka konu verginin hangi dönemleri kapsadığını bilmektir. Çünkü kurumlar vergisi bir hesap dönemi içinde elde edilen kurum kazançlarını kapsar. Yani her yeni yıl vergi oranı kazanca bağlı olarak değişiklik gösterebilir. 

Mükellefler kurumlar vergisi ödemelerini geçici vergi kapsamında yılda dört kez taksitle veya tek seferde yapabilir. Mali yıl sonuna gelindiğinde, geçici vergi ödemesi yapan kurumlar toplam tutardan ödedikleri vergileri düşer. “Kurumlar vergisi nedir? Nasıl hesaplanır?” sorularına yanıt ararken kurumların alt limit ve muafiyet alanlarına ilişkin de nitelikli bilgi edinmek avantaj sağlar. 

Figopara’nın Tedarikçi Finansmanı sistemi sayesinde uzun süren prosedür işlemlerine gerek kalmadan, yalnızca e-Faturalarınızı sisteme yükleyerek alacaklarınızı vadesinden önce tahsil edebilirsiniz. Aynı zamanda Figopara, tek sistem entegrasyonu ile tüm finans kurumlarından gelen teklifleri tek bir platform üzerinden görüntülemenizi sağlar. 

Size özel sunduğumuz avantajlardan yararlanmak için hiçbir ek ücret ve şart olmadan platformumuza üye olabilirsiniz. Siz de hemen Figopara’ya katılın, nakit ihtiyaçlarınızı vadesini beklemeden karşılayın!