İş Sözleşmesi Nedir? Nasıl Yapılır?

İş sözleşmesi, çalışan ve işveren arasındaki iş bağlılığının belgelendirilmiş halidir. 4857 sayılı iş kanunu uyarınca düzenlenen bu sözleşme modelinde çalışan kişi, talep edilen işi gerektiği şekilde sağlamakla yükümlüdür. İşveren ise verilen emek karşılığında hak edilen ücreti ödemekten ve doğru çalışma koşullarını sağlamaktan sorumludur. 

İş bağlılığının resmiyete dökülmesi ve sürecin netleştirilmesi adına imzalanacak iş sözleşmesinin büyük önemi vardır. Karşılıklı olarak güvenin sağlanması ve iş kapsamının detaylandırılması açısından iş sözleşmesine başvurulur. Karşılaşılacak herhangi bir olumsuzlukta alınacak tedbirlerin ayrıntılı şekilde ifade edilmesi ve sözleşmeye yansıtılması gerekir. Bu durum anlaşmayı güçlendirirken aynı zamanda süreçteki her koşul için hazırlıklı olmayı sağlar.

 

İş Sözleşmesi ve Hizmet Sözleşmesi Arasındaki Farklar

‘İş sözleşmesi nedir?’ sorusunu yanıtladıktan sonra sıklıkla karıştırılan iki kavrama değinelim. İş ve hizmet sözleşmesi yakın anlamlara sahip olsalar da içerik bakımından birbirinden farklıdır. 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu’nda kavram ‘Genel Hizmet Sözleşmesi’ olarak geçer ve bu kapsamdaki iş türleri incelenir. 4857 sayılı İş Kanunu ise yapılacak iş sözleşmesinin ayrıntılarını verir. Dolayısıyla İş Kanunu başlığı altında çalışanlar iş sözleşmesi yükümlülüklerine göre hareket ederken; TBK ve diğer kanunlara bağlı olarak çalışanlar hizmet sözleşmesi yapar ve bu şartlardan yükümlü olur.

İş kanununa bağlı olarak çalışan ya da çalışmak isteyenler için iş sözleşmesi konusunda merak edilen ayrıntıları paylaşacağız. Şimdi, ‘iş sözleşmesi nasıl yapılır?’ sorusunu yanıtlayarak devam edelim.

 

İş Sözleşmesi Nasıl Yapılır?

4857 sayılı İş Kanunu uyarınca işverenin talimatlarına bağlı olarak belli bir prosedür çerçevesinde yapılan her iş, İş Sözleşmesi kapsamına girer. Buradan sözleşmenin yazılı bir şekilde oluşturulması ve karşılıklı imzaları içermesi gerektiği sonucu çıkarılabilir. Kanunen 1 sene üzeri süreye sahip iş sözleşmelerinin yazılı olması zorunludur. İş Sözleşmesi’nin ayrıntılarına dair açıklık getirirken; süre kavramına dikkat çekmek yerinde olacaktır. 

Süreli ya da süresiz çalışma bağlılığını ortaya koymak ve güvence altına almak için yapılan iş sözleşmesi belli koşulların sağlanmasıyla hazırlanabilir. Aşağıda bir iş sözleşmesinde bulunması gereken önemli unsurlara yer verilmiştir:

• İlgili kişilerin tam adları ve bilgileri: İşle ilgili süreçlerin ayrıntılarına geçmeden önce tüm resmi evraklarda olduğu gibi ilgili kişilerin tanıtılması ve bilgilerinin belgede yer alması gerekir. İsim, soyisim ve adres, telefon gibi temel bilgiler bunlar arasında sayılabilir. İhtiyaç duyulduğu takdirde ek bilgiler sözleşmeye dahil edilebilir.
• İşin teslimi, ücret miktarı ve ödeme tarihi: Yapılacak işin başlığı karşılığında ödenecek ücret miktarı ve ödemenin ne zaman yapılacağı gibi ayrıntılar bu bölümde netlik kazanır. Ücret miktarının yasal süreçlerle belirlenen hakları kapsıyor olması ve ödemenin zamanında yapılması iş sözleşmesi sorumlulukları arasında yer alır.
• İş tanımı: Yapılacak hizmetin hangi alanda ve ne koşullar altında olacağı işin tanımlanması sürecine girer. Sözleşmede ortaya konulan emek ve karşılığında ödenen ücret miktarı gibi iki temel faktör söz konusudur. Dolayısıyla bunlardan birisi ve iş sözleşmesinin amacı olan tanımlama doğru şekilde yapılmalıdır. Gerekli ayrıntılara yer verilmesi ve süreç boyunca çalışanın muhatap olacağı iş başlıklarının netleştirilmesi önemlidir.
• Sözleşmenin zamanı: Mevcut sözleşmenin öngörülen türünden bağımsız olarak belgenin hangi tarihte başlatıldığı bu kısımda eklenmelidir. Dolayısıyla yasal olarak hangi zaman aralığının belirleyici olacağı ve iş akdinin ne zaman sonlanacağı gibi detaylara bu tarih üzerinden ulaşmak mümkün olur.
• Çalışma süresi: İşin tanımı, ödenecek ücret miktarı gibi ayrıntılara yer verilirken çalışma süresinin de belirlenmesi ve işçi haklarına uygun koşullarda düzenlenmesi gerekir. İş sözleşmesi karşılıklı hakların korunmasını içerir.
• Tarafların hak ve sorumlulukları: Sözleşmeyi her iki taraf için de faydalı hale getiren unsurların başında karşılıklı hak ve sorumlulukların net bir şekilde iletilmesi gelir. Bu anlaşma biçimi taraflar arasında güvenin sağlanması ve sağlıklı bir iş sürecinin yönetilmesini mümkün kılar. Yükümlülükler kadar hakların ve yetkililerin de farkında olmak önemlidir.
• Sözleşme biçimi: Söz konusu iş sözleşmesi olduğunda farklı anlaşma türlerinden söz etmek olanaklıdır. Örneğin belirli veya belirsiz süreli bir sözleşme düzenlenebilir. Sözleşmenin türünü belgede açıkça ifade etmek süreci netleştiren unsurlardan bir diğeridir. Bu sayede yapılacak işin bağlamı hakkında daha başarılı bir fikir akışı söz konusu olur.
• Fesih durumu: Sözleşmede bazı uygunsuzlukların gelişmesi ya da işlevsizleşmesi nedeniyle taraflardan bir ya da ikisi tarafından iş sözleşmesinin feshi talep edilebilir. Fesih, kısaca belirlenen sürenin dışındaki bir zamanda ve haklı nedene dayanarak sözleşmeyi sonlandırmak anlamına gelir. 

Yukarıdaki unsurların bir araya geldiği bir sözleşmeyle iş akdini tamamlamak mümkün olur.

 

İş Sözleşmesi Özellikleri

İş sözleşmesi ortaya konulan çalışmanın ayrıntıları hakkında bilgi veren bir belgedir. İşin özelliklerine göre sözleşmelerin farklılaştığını söylemek mümkündür. Elbette her iş sözleşmesinde bulunması gereken bazı önemli kıstaslar vardır. İşveren ve çalışan arasındaki iş bağının yapıcı ve işlevsel bir şekilde sürdürülmesini sağlayan iş sözleşmesinin genel özellikleri aşağıdaki gibidir:

• Bu sözleşme türü özel bir yasal şekle tabi değildir. Mevcut özellik iş sözleşmesinin farklı koşullar için uyarlanabilir olduğunun göstergesidir. Bu nedenle kapsamlı ve iş ihtiyacını doğru tanımlayan bir anlaşma hazırlamak oldukça kolaydır.
• İş sözleşmeleri özelliği itibariyle harç ve resmi kalemlerin yanı sıra belge damga vergisi gibi sorumluluklardan muaf olmayı sağlar.
• Her iş sözleşmesi yazılı olmak zorunda değildir, fakat 1 yılı aşan sözleşmelerin yazılı olarak iletilmesi gerekir.
• Çalışan, aylık ücretini ve yan haklarını belirten maaş bordrosunu, her ayın sonunda işveren tarafından sağlanacak olan bir belge olarak alacaktır. Maaş bordrosu, çalışanın ücreti, kesintiler, ödenekler ve benzeri mali bilgileri ayrıntılı bir şekilde içermelidir. Maaş bordrosu hakkında detaylı bilgi almak için Maaş Bordrosu Nedir? Yazımızı inceleyebilirsiniz.
• Eğer mevcut sözleşmenin süresi 1 yılın altında ise ve yazılı sözleşme gereği duyulmuyorsa belli sorumluluklar devreye girer. Bu aşamada işverenin çalışana bildirmek durumunda olduğu bazı bilgiler vardır. Sözleşmenin kapsamı ve süre durumu bu bilgiler arasındadır. Ayrıca işveren; özel ya da genel iş koşulları, ücret miktarı ve ödeme zamanı gibi konularda çalışanı bilgilendirmek zorundadır. Günlük ya da haftalık çalışma zamanı, yan haklar ve olası fesih durumunda karşılıklı yükümlülükler bildirilmelidir. Yazılı bir sözleşme olmasa dahi belli hükümlerin işveren tarafından karşıya iletilmesi gerekir. Yazılı olmayan sözleşmeyle çalışan ve yukarıdaki bilgileri ibraz etmeyen işverenler yasal olarak belirlenen ve nakit şekilde alınan cezayı ödemek durumunda kalır. 

Mevcut çalışma modeli ve işin ayrıntıları çeşitlilik gösterdiği için çok sayıda farklı iş sözleşmesi örneğinden bahsetmek mümkündür. 1475 sayılı İş Kanunu 2003 yılına kadar geçerliydi ve iş sözleşmeleri bu kapsamda değerlendirilmekteydi. Yakın dönemde dijitalleşmeyle beraber bilişim sektörünün ve çalışma modellerinin çeşitlilik kazanmasıyla güncel İş Kanunu ortaya atıldı. 

Yeni çalışma modellerinin ortaya çıkması ve iş hayatında değişik başlıkların söz konusu olması neticesinde daha kapsamlı olan kanun devreye girdi. Bugün çok sayıda farklı iş sözleşmesi türü bulunmaktadır.

İş hayatındaki çeşitlilik; bundan doğan hak ve yükümlülüklerin yasalarca desteklenen bir sözleşmeye bağlanmasını zaruri kılar. Her 2 taraf için de sağlıklı bir çalışma süreci yönetilmesini sağlayan ana unsurlardan birisi iş sözleşmeleridir. Talep doğrultusunda bireysel ya da toplu iş sözleşmesi yürütmek mümkün olabileceği gibi bahsedilen sözleşme türleri kendine has özellikler içerir.

 

İş Sözleşmesi Türleri

Bireysel ya da toplu iş sözleşmesi fark etmeksizin her çalışma başlığının kendine ait koşulları vardır. Bu koşullar değişik iş sözleşmesi türleriyle tanımlanır. Burada ihtiyaç duyulan ve sıklıkla tercih edilen iş sözleşmesi türlerine yer verilmiştir:

 

Belirli süreli iş sözleşmesi

Tamamlanacak işin belli bir süre aralığına taşınması ve bu yönde düzenlemeler yapılmasını içeren sözleşme türüdür.

Sürekli iş sözleşmesi

Tıpkı diğer iş sözleşmeleri başlığında olduğu gibi 4857 sayılı iş kanunu gereğince belirlenen kurallara tabidir. İlk olarak 1 aylık çalışma süresini aşan iş akdinde sürekli iş sözleşmesi geçerli olur.

Belirsiz süreli iş sözleşmesi

Belirsiz süreli iş sözleşmesi nedir? Merak edilen sözleşme türlerinin başında gelir. Belirsiz süreli iş sözleşmesi, çalışma düzeninin belli bir tarihle sınırlandırılmasını ve özel bir bitiş tarihi belirtilmeyen sözleşmelerdir. Belirli süreli iş sözleşmesi modeliyle birlikte İş Kanunu kapsamında en çok tercih edilen anlaşma türleri arasında yer alır. 

Süreksiz iş sözleşmesi

Belirlenen kanun gereğince çalışma süresi olarak 30 günü geçmeyen hizmet türleri bu sözleşme kapsamında değerlendirilir. İş Kanunu’na dair bazı maddeler süreksiz iş sözleşmesi için geçerli değildir.

Deneme süreli iş sözleşmesi

Bu sözleşme türü isteğe bağlı gerçekleşir ve karşılıklı olarak çalışma aşamasından önce bir deneme süreci talep edilebilir. Mevcut sözleşme modelinin önemi deneme süreci boyunca herhangi bir gerekçeye bağlı olmadan fesih yetkisinin kullanımını içerir. 

Tam süreli iş sözleşmesi

Hukuk yapısı gereğince bir haftalık çalışma süresi en fazla 45 saat olacak şekilde düzenlenebilir. Haftalık iş süresiyle ilgili sözleşmede herhangi bir hüküm geçmediği takdirde ya da sözleşmede doğrudan 45 saat ibaresi yer aldığında tam süreli iş sözleşmesi hükümlerinden söz edilmelidir. 

Kısmi süreli iş sözleşmesi

Bu sözleşme türü için iş kanununun 13. maddesinde ayrıntılı bilgilere yer verilmiştir. Tanım gereği tam süreli olarak belirlenen 45 saatlik haftalık çalışma zamanının önemli ölçüde daha az olduğu durumlarda kısmi süreli iş sözleşmesi geçerlidir. 

 

Belirli Süreli İş Sözleşmesi Nedir?

Belirlenen işin talep edilen süre içinde tamamlanması ve ayrıntıların bu şekilde oluşturulmasını içeren sözleşme türü, belirli süreli sözleşmedir. Ortaya konulan bir tarih aralığının bulunması belirli iş sözleşmesinin ana unsurudur. Tazminat ve ihbar süresinin bulunmaması bu anlaşma modelinin önemli özellikleri arasında yer alır. 

Her iki taraf için de uygun görülen süre içinde iş ilişkisi devam eder ve belirlenen vadenin tamamlanmasının ardından sözleşme kendiliğinden sona erer. 1 yılı aşmayan ve yazılı olmayan sözleşmelerde çalışana şartlara dair pek çok ayrıntının iletilmesi zorunlu bir durumdur. Buna istisna olan bir koşul; 30 günü aşmayan belirli süreli sözleşme türüdür.

1 ayı geçmeyen çalışmalarda işveren bu yükümlülüğü yerine getirmek zorunda değildir. İş sözleşmesi -kanunlar yoluyla belirlenen sınırlılıklar dışarıda tutulmak kaydıyla- genel düzenlemelere açık bir belgedir. Dolayısıyla farklı iş başlıkları için sözleşme uygulamak olanaklıdır. 

 

Belirsiz Süreli İş Sözleşmesi Nedir?

Belirsiz süreli sözleşme modeli mevcut anlaşmanın herhangi bir vadeyle sınırlanmadığı sözleşme şekli olarak ifade edilebilir. İş hukukuna bağlı olarak değerlendirme yapıldığında kullanılan yaygın sözleşme türü belli bir bitiş tarihi barındırmayan belirsiz süreli sözleşmedir. 

‘Belirsiz süreli iş sözleşmesi nedir?’ sorusunu yanıtlarken diğer iş akdi türlerinden ayrıldığını söylemek mümkündür. Fesih hakkı, mesai ödeneği, senelik izin ve kıdem tazminatı gibi unsurlar belirsiz sözleşmenin yapısına uygun şekilde düzenlenmelidir.

 

Toplu İş Sözleşmesi

Bireysel olarak düzenlenen sözleşme modelinden farklı özellikler içeren toplu iş sözleşmesi sıklıkla tercih edilen bir uygulamadır. Tarafların karşılıklı hak ve menfaatlerinin korunması amaçlanarak toplu halde ve resmi yetkililer yoluyla anlaşmayı içerir. 

Toplu sözleşme temel olarak işverenler ya da varsa sendikaları ile işçiler için çalışan sendikaların karşılıklı anlaşmaya vararak imzaladığı sözleşme çeşididir. Bu sözleşmede önemli nokta; çalışma öncesi ilgililer arasında yükümlülükler ve hakların netleştirilmesi için pazarlık yoluna gidilmesidir. 

Yazılı bir belge olma özelliği taşıyan toplu iş sözleşmesinde her bir detay önemlidir ve belge pek çok uygulamayı kapsar. Toplu sözleşme başlığı altında düzenlenen bazı önemli maddeler şu şekildedir:

• İşçi ve işveren hakları
• İşçi ve işveren yükümlülükleri
• İş yerinde uygulanan yasa ve yönetmelikler gereğince her iki taraf katılımıyla karara varmak üzere iş yeri kuralları
• Ortaya konulacak işin ve iş yerinin yapısı, işlevi ve özelliği.

Yukarıdaki unsurlar bir toplu iş sözleşmesinde yer alan temel maddelerdir. Bunun yanı sıra iş kapsamına bağlı olarak sözleşmeye yeni maddeler eklemek olanaklıdır.

İlgili kanunda toplu iş sözleşmesi hakkı olarak geçen bir ibare bulunur. Anayasanın 53. maddesinde yer alan bu ibareye göre çalışanların gerekli koşulların oluşması kaydıyla toplu iş sözleşmesi yapma hakkı mevcuttur. 

Ayrıca toplu iş sözleşmesinin belirli bir süre aralığına sahip olduğu ve gerekirse yenileme yoluna gidilmesi gerektiği ifade edilmelidir. Bu sözleşme türü en az 1 sene ve en çok 3 sene olacak şekilde düzenlenebilir. Anlaşmayı özgün kılan etkenlerden birisi de, sözleşme süresinin başlamasından itibaren vade üzerinde uzatma ya da kısaltma gibi müdahalelerin yapılmamasıdır. 

 

İş Sözleşmesi Feshi

İşin tek taraflı şekilde sonlandırılmasını ifade eden iş sözleşmesi feshi gerekli olduğu koşullarda her iki taraf için de uygulanabilir bir haktır. Öngörülen şartlar ve süre tamamlanmadan işin bitirilmesini ifade ettiği için belli gerekçelere dayandırılması önemlidir. İş sözleşmelerinde iki temel fesih koşulu bulunur. Süreli ya da haklı nedenle fesih yapmak mümkündür:

• Haklı nedenle fesih koşulları: Çalışanın ya da işverenin sözleşmede öngörülen koşullara uymaması bir haklı fesih nedenidir. Yasaların dışına çıkılacak şekilde hareket edilmesi ve gerekli yükümlülüklerin yerine getirilmemesi aynı şekilde geçerli bir durumdur. İnsanın işi öngördüğü sürede ya da vadettiği iş şartlar içinde tamamlamamış olması fesih hakkına yol açabilir. İşverenin emek karşılığında ödemesi gereken miktarı doğru şekilde ya da zamanında ödememiş olması da aynı koşulları doğurur.
• Süreli fesih koşulları: Tarafların anlaşarak belirli bir zaman aralığı için fesih yetkisini kullanma durumuna süreli fesih denir. Çalışma aralığı feshin süresinin belirlenmesinde temel ölçüttür. Bu şartların dışına çıkanlar tazminat sorumluluğuna sahip olur.

Fesih konusu kapsamında bilinmesi gereken önemli kavramlardan birisi de iş güvencesidir. İş Kanunu’nda yer alan 18. madde uyarınca 6 aylık çalışma kıdemine sahip olan ve 30 ya da üzeri belirsiz süreli olarak çalıştıran işverenin yaptığı fesih işlemi için haklı bir sebep sunması gerekir. Çalışan haklarını korumayı amaçlayan bu uygulama iş güvencesi olarak bilinir. 

İş güvencesi kapsamında değerlendirilmek için birkaç koşulu sağlamak gerekir. Bunlardan birisi İş Kanunu kapsamında yer alma şartıdır. 

İşverenin fesih yetkisini kullanmak istemesi durumunda hukuki olarak geçerli bir neden göstermesi ve bunu yazılı olarak bildirmesi zorunludur. Ek olarak senin kendini ifade etme ve savunma hakkını sağlamakla yükümlüdür.

Eğer işçi ek mesai yapıyorsa işverenin bu fazla mesai ücretlerini ödemesi gerekir. Eğer Fazla mesai ücreti nedir? Nasıl Alınır? Diye merak ediyorsanız yazımızda tüm detaylara ulaşabilirsiniz.

Bu koşulların dışına çıkan fesihler geçersiz sayılır. İş güvencesi çalışanların haksız nedenle işten çıkarılmasının önüne geçmek için alınmış tedbirlerden biridir. Bunun yanı sıra işçinin haklı nedenle fesih yapılabilir ya da çalışan yine yasal zeminde gerekçe göstererek sözleşmeyi feshetme yoluna gidebilir. 

 

Figopara ile İşletmenizin Nakit Akışını Hızlandırın!

Figopara, e-fatura finansmanı hizmeti veren bir platform olarak; e-faturalarınızın kolaylıkla nakde çevrilmesine yardımcı olur. Henüz süresi dolmamış ödemelerinizi vaktinden önce tahsil edebilir ve e-faturalarınızı sisteme yükleyerek farklı kurumlardan rahatlıkla teklif alabilirsiniz.

Figopara dünyasının fırsatlarından yararlanmak için herhangi bir ödeme ya da ek şart yoktur. Platforma ücretsiz şekilde üye olarak giriş yapabilir ve işletmeniz için sermaye oluşturabilirsiniz. Acil nakit ihtiyacınızda Figopara yanınızda!